معرفی صحیفه سجادیه
معرفی صحیفه سجادیه :
کتابی حاوی ۵۴ دعا از امام سجاد(ع). این کتاب پس از قرآن و نهج البلاغه مهم‌ترین میراث مکتوب شیعه به حساب می‌آید و به نامهای خواهر قرآن و «انجیل اهل بیت» نیز مشهور است. صحیفه مانند قرآن و نهج البلاغه از نظر فصاحت و بلاغت مورد توجه قرار گرفته است. امام سجاد(ع) بسیاری از معارف دینی را در دعاهای خود بیان می‌کند؛ موضوعاتی مثل خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و مباحث عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، نعمت‌های مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز و عبادت. معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است. بر این اثر شرح های بسیاری نوشته شده که مشهورترین آن‌ها ریاض السالکین نوشته سید علیخان شیرازی است. صحیفه به سیزده زبان از جمله فارسی و انگلیسی ترجمه شده است.
به باور برخی صاحب نظران مسلمان، «صحیفه سجادیه» پس از قرآن و نهج البلاغه بزرگ‌ترین گنجینه حقایق و معارف الهی است و بدین رو، به آن «اخت القرآن» (خواهر قرآن)، «انجیل اهل بیت»، «زبور آل محمد» و «صحیفه کامله» لقب داده‌اند.
گفته‌اند علت نامگذاری این کتاب به «صحیفه کامله» این است که نزد «زیدیه» نسخه‌ای از صحیفه وجود دارد که کامل نیست، بلکه در حدود نصف صحیفه کامله است. به همین سبب، امامیه صحیفه موجود نزد خویش را صحیفه کامله گویند.
سند و نسخه‌ها | معرفی صحیفه سجادیه
برگ اول قدیمی‌ترین نسخه صحیفه سجادیه | معرفی صحیفه سجادیه
صحیفه سجادیه از نظر سندی، در حد تواتر است. آقا بزرگ تهرانی در این باره می‌گوید: «صحیفه اولی که سند آن به امام زین العابدین(ع) می‌رسد… از متواترات و [قطعیات] نزد اصحاب است؛ چرا که از ویژگی آن، این است [که تمام اصحاب از اساتید خود] اجازه نقل آن را در تمام طبقات [رجالی] و در تمام عصرها گرفته‌اند.»
همچنین محمد تقی مجلسی ادعا نموده است که او در نقل و روایت صحیفه یک میلیون سند دارد.»
شیخ مفید نیز در الارشاد و علی بن محمد خزاز قمی، شاگرد شیخ صدوق و ابن عیاش جوهری و ابوالمفضل شیبانی، و… آن را نقل کرده‌اند. از علمای اهل سنت نیز، ابن جوزی در تذکره الخواص، و سلیمان بن ابراهیم قندوزی در ینابیع الموده از صحیفه نام برده و بخش‌هایی از دعاهای آن را نقل کرده‌اند.
ابوالمعالی محمد بن ابراهیم کلباسی (م۱۳۱۵ق) نیز در کتاب رساله فی السند الصحیفه السجادیه سند صحیفه سجادیه را به اختصار شرح داده است.
صحیفه سجادیه به خط کفعمی از نسخه‌های قدیمی صحیفه است که سالیان قبل از ایران خارج شده و مفقود شده بود؛ اما با تلاش‌های بسیار در حوزه شبه قاره شناسایی شد و توسط شخصیت‌های فرهنگی به قم انتقال یافت که در نهایت چاپ و منتشر شد. این نسخه، علاوه بر ۵۴ دعای صحیفه‌های دیگر، چهار دعا بیشتر دارد.
حدیث صحیفه | معرفی صحیفه سجادیه
در مقدمه صحیفه سجادیه حدیثی از چگونگی دست یابی متوکل بن هارون به این کتاب آمده که به صورت مختصر ذکر می‌کنیم:
متوکل می‌گوید: پس از شهادت زید بن علی بن الحسین فرزندش یحیی را ملاقات کردم.او از من حال امام صادق(ع) را پرسید. گفتم: آن حضرت در سلامتند و برای شهادت مظلومانه پدرت سوگوارند. یحیی گفت: آیا از ایشان درباره سرنوشت من چیزی شنیده‌ای؟ گفتم: بلی مطالبی شنیده‌ام شما نیز به‌دار آویخته خواهی شد!
یحیی گفت:ای متوکل!…آیا از امام صادق مطالبی یادداشت کرده‌ای ؟ بخشی از آموخته هایم را برای او بازگو کردم، از آن جمله دعایی بود که از پدر بزرگوارش امام باقر(ع) دریافت داشته بود و آن را از دعاهای صحیفه کامله می‌دانست. یحیی گفت: اینک به تو صحیفه‌ای را خواهم داد که پدرم زید از پدرش امام سجاد(ع) دریافت کرده است…اگر پسر عمویم امام صادق(ع) از شهادت من خبر نمی‌داد، این صحیفه را به تو نمی‌دادم، ولی اکنون به تو می‌دهم تا در حفظ و نگهداری آن کوشا باشی، بیم دارم که این صحیفه به دست بنی امیه بیفتد و آن را از اهلش دریغ دارند… متوکل می‌گوید: صحیفه همراه من بود تا خدمت امام صادق(ع) رسیدم، صحیفه را به آن حضرت نشان دادم و ایشان بسیار مسرور شد و فرمود: سوگند به خداوند! این خط عمویم زید و دعای جد من است. آن گاه امام صادق به پسرش اسماعیل رو کرد و فرمود: آن صحیفه‌ای را که به تو سپرده‌ام بیاور! اسماعیل صحیفه‌ای را آورد، امام آن را بوسید و به چشمانش کشید و فرمود: این صحیفه به خط پدرم امام باقر(ع) و املای جدم امام زین العابدین(ع) است. متوکل می‌گوید: از امام صادق(ع) درخواست کردم که دو صحیفه را با هم مقابله کنم. امام اجازه فرمود و من دو صحیفه را مقابله کردم و هیچ تفاوتی میان آن دو ندیدم.
محتوا | معرفی صحیفه سجادیه
امام سجاد(ع):پروردگارا! بر پاکان از اهل بیت محمد(ص) درود بفرست. کسانی را که برای حکومت برگزیدی، و گنجینه‌های علوم خود و حافظان دینت و خلفای خود در روی زمین و حجت خود بر بندگانت قرار دادی، آنان را با اراده خود از هر پلیدی و آلودگی پاک و مبرا ساختی و وسیله‌ای برای رسیدن به تو و بهشت جاودانت اختیار نمودی.
صحیفه سجادیه، دعای ۴۷ فقره ۵۶.
امام سجاد(ع) در دعاهایش نخست حمد و ستایش خدا را به‌جا می‌آورد، سپس بر پیامبر(ص) و خاندانش درود می‌فرستد؛ به‌گونه‌ای که در این صحیفه کمتر دعایی است که در آن، از تعبیر صلوات استفاده نشده باشد. وی در نهایت حاجت خود را از خدا درخواست می‌کند.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعه‌ای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است. به طور مثال، مسئله امامت و نفی عقیده تشبیه در صحیفه سجادیه بیان شده است.
در بخش ارتباط با خداوند طبق مقتضای زمان‌های مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است، برخی دعاهای آن به صورت سالانه، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی ماهانه، مانند دعای دیدن هلال، و برخی هفتگی و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است.
عناوین دعاهای صحیفه مختلف است و بسیاری از معارف اسلامی در ضمن دعاهای صحیفه بیان شده است؛ در این کتاب، مباحث خداشناسی، هستی‌شناسی، عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع)، امامت، فضایل و رذایل اخلاقی، گرامیداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، یادآوری نعمت‌های مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز، عبادت و… در قالب دعا بیان شده است. معروف‌ترین دعای صحیفه دعای مکارم الاخلاق است.
عناوین دعاها | معرفی صحیفه سجادیه
صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴ دعا است که فهرست عناوین آن بدین شرح است:
۱.حمد الهی
۲.درود بر پیامبر
۳.فرشتگان مُقرّب
۴.پیروان پیامبران
۵.خویشتن و دوستان
۶.صبح و شام
۷.بلا و سختی
۸.اخلاق ناپسند
۹.طلب آمرزش
۱۰.پناه‌بردن به خدا
۱۱.عاقبت به خیری
۱۲.اعتراف و توبه
۱۳.طلب حاجت
۱۴.دادخواهی از ستم
۱۵.هنگام بیماری
۱۶.طلب آمرزش
۱۷.شر شیطان
۱۸.دفع بلا
۱۹.طلب باران
۲۰.مکارم الاخلاق
۲۱.اندوه از خطا
۲۲.هنگام سختی
۲۳.تندرستی
۲۴.پدر و مادر
۲۵.فرزندان
۲۶.همسایگان و دوستان
۲۷.مرزداران
۲۸.پناه‌بردن به خدا
۲۹.روزی
۳۰.پرداخت بدهی
۳۱.توبه
۳۲.دعا در نماز شب
۳۳.درخواست خیر
۳۴.گرفتاری به گناه
۳۵.رضا به قضای الهی
۳۶.هنگام رعدوبرق
۳۷.کوتاهی در شکرگزاری
۳۸.پوزش از ستم
۳۹.طلب عفو و رحمت
۴۰.یاد مرگ
۴۱.پرده‌پوشی از گناه
۴۲.ختم قرآن
۴۳.رؤیت هلال
۴۴.ورود به رمضان
۴۵.وداع با رمضان
۴۶.عیدفطر و جمعه
۴۷.دعای عرفه
۴۸.عیدقربان و جمعه
۴۹.دفع حیله دشمنان
۵۰.خوف از خدا
۵۱.فروتنی در برابر خدا
۵۲.پافشاری در دعا
۵۳.فروتنی در برابر خدا
۵۴.زدودن اندوه‌ها
در نگاه دانشمندان شیعه | معرفی صحیفه سجادیه
با توجه به شرح‌هایی که توسط بزرگان شیعه مانند: سید علی خان، فیض کاشانی، شیخ بهایی، میرداماد بر صحیفه نوشته شده است، در می‌یابیم، این کتاب در نگاه شیعیان خیلی اهمیت دارد، که به برخی از موارد اشاره می‌شود.
هدیه امام عصر(عج)
علامه محمد تقی مجلسی در شرح احوال خود می‌نویسد: «در اوایل جوانی به جهت برخی از مشکلات به امام زمان(عج) توسل جستم.ایشان در مکاشفه‌ای مرا به صحیفه ارجاع دادند.بعد از انس با این کتاب همه مشکلاتم حل شد و به تبلیغ این کتاب در اصفهان پرداختم. در نتیجه در خانه‌های مردم اصفهان، در کنار قرآن یک نسخه از صحیفه هم یافت می‌شد و به برکت انس مردم با این اثر، نیمی از مردم اصفهان مستجاب الدعوه شده بودند».
کتاب درسی حوزه
عزالدین جزائری در مقدمه شرح صحیفه سجادیه می‌نویسد: «برخی ازبزرگان حوزه‌های علمیه هندوستان، این کتاب را تدریس می‌کردند».
امام خمینی و صحیفه
امام خمینی با صحیفه انس داشت. وقتی او را به ترکیه تبعید کردند، نامهای به خانواده‌اش می‌نویسد و بعد از سفارش به صبر، درخواست فرستادن صحیفه را به آنکارا می‌کند.
وی به همراه اهدای یک جلد صحیفه به نوه‌اش، این کتاب را این‌گونه وصف می‌کند: «صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگ‌ترین مناجات عرفانی در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است؛ آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور الله نشأت گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیم الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهی می‌آموزد. کتاب شریفی است که سبک بیان معارف الهیه اصحاب معرفت را چون سبک قرآن کریم، بدون تکلف الفاظ در شیوه دعا و مناجات برای تشنگان معارف الهیه بیان می‌کند. این کتاب مقدس چون قرآن کریم سفره الهی است که در آن، همه گونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده می‌کند. این کتاب همچون قرآن الهی ادقِّ(دقیق ترین) معارف غیبی که از تجلیات الهی در ملک و ملکوت و جبروت و لاهوت و ما فوق آن حاصل می‌شود، در ذهن من و تو نیاید و دست طلبکاران از حقایق آن کوتاه است، به شیوه خاص خود قطراتی که از دریای بیکران عرفان خود می‌چشاند و آنان را محو و نابود می‌کند…»
ایشان در وصیت نامه هم یادآور شدند: «ما مفتخریم که ادعیه حیات‌بخش که او را «قرآن صاعد» می‌خوانند از ائمه معصومین(ع) ما است. ما به مناجات شعبانیه امامان و دعای عرفات حسین بن علی(ع) و «صحیفه سجادیه» این زبور آل‌محمد و «صحیفه فاطمیه» که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است.»
در نگاه دانشمندان اهل سنت| معرفی صحیفه سجادیه
ابن شهر آشوب در کتاب مناقب خود می‌گوید:
-
-
«وقتی در بصره نزد یکی از بلغاء از فصاحت صحیفه کامله سخن به میان آمد، او گفت: من هم می‌توانم مانند آن را بر شما املاء و بیان کنم. آنگاه قلم برداشت و سر به زیر افکند [و هیچ جمله‌ای نتوانست به زبان آورد] و در همان حال سرافکندگی از دنیا رفت».
-
در ۱۳۵۳ق آیت الله مرعشی نجفی نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای طنطاوی، دانشمند اهل سنت و مؤلف تفسیر طنطاوی (مفتی اسکندریه) به «قاهره» فرستاد. وی پس از دریافت، آن را با عبارت «گفتاری از کلام مخلوق برتر و از خالق پایین تر» ستود.
این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گران‌بهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‌نگرم آن را از گفتار مخلوق برتر و از خالق پایین‌تر می‌یابم
ابن جوزی در خصائص الائمه می‌گوید:
-
-
علی بن الحسین، زین العابدین در املاء و انشاء و کیفیت سخن گفتن و خطاب و عرض حاجت به پیشگاه الهی بر مسلمین حق تعلیم دارد؛ زیرا اگر آن حضرت نبود، مسلمانان آیین سخن گفتن و عرض حوائج خود را به خدای متعال نمی‌دانستند؛ لذا آن امام به مردم آموخت که هنگام استغفار چگونه با خدا سخن بگویند و در موقع درخواست باران رحمت با چه زبانی از خداوند نزول باران بخواهند، و زمان ترس از دشمن چگونه به خدا پناه برده، دفع شر دشمنان را بخواهند.
-
زکی مبارک در کتاب التصوف الاسلامی والادب والاخلاق، صحیفه را از جهات گوناگون با انجیل همانند دانسته است با این تفاوت که انجیل روی دل را به سوی عیسی مسیح می‌گرداند و صحیفه، صفحه دل را به آستان الهی متوجه می‌سازد.
ترجمه‌های صحیفه | معرفی صحیفه سجادیه
تاکنون ترجمه‌های متعددی از صحیفه سجادیه به زبان‌های مختلفی نوشته شده است که از آن میان می‌توان به شصت ترجمه و شرح به زبان فارسی اشاره کرد. همچنین صحیفه به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، ترکی، اردو، اسپانیولی، بوسنیایی، آلبانیایی، تامیلی و سایر زبان‌ها نیز ترجمه شده است.
برخی از این ترجمه‌ها از این قرار است:
- ترجمه عبدالمحمد آیتی، از انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (سروش).
- ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، نشر مؤسسه انتشاراتی دانش هوشیار، درسال ۱۳۸۴، در ۳۴۴ صفحه. و نیز انتشارات وفایی، درسال ۱۳۸۴ و در ۳۵۲ صفحه.
- ترجمه محمد مهدی فولادوند، با عنوان پیشوای چهره برخاک سایندگان، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، در سال ۱۳۷۹، در ۴۱۹ صفحه.
- ترجمه فرانسوی اثر فریده مهدوی دامغانی که در سال ۱۳۸۱ از سوی انتشارات وبلاگ سلام چاپ شده است. به گفته مترجم این اولین ترجمه صحیفه سجادیه به زبان فرانسوی است.
- ترجمه اسپانیولی با عنوان: As-Sahifa al-Kamilah as-Sayyadiiah; Las Súplicas de As-Sayyad ترجمه شده توسط ماریا آمورتی، حجه الاسلام محمد معلمی زاده و نستور پاگانو، مؤسسه امام علی(ع)، بیروت.
- ترجمه ترکی آذری اثر رسول اسماعیل زاده که از سوی انتشارات الهدی در سال ۲۰۰۳ میلادی در یک جلد منتشر شد.
دانلود برنامه کتاب صحیفه سجادیه
